Thông thường khi ký kết hợp đồng, các bên thường đưa ra điều khoản bất khả kháng. Theo đó, giả sử gặp những tình huống khách quan không mong muốn và ngoài tầm kiểm soát của các bên thì sẽ xử lý như thế nào. Covid – 19, dịch bệnh xuất hiện trong đầu năm 2020 là một loại sự kiện bất khả kháng, vậy các bên trong hợp đồng áp dụng như thế nào để đúng luật, để được miễn trách nhiệm khi vi phạm hợp đồng trong trường hợp này
Phân biệt trách nhiệm và nghĩa vụ
Về mặt pháp luật, đây là hai khái niệm khác nhau. Nghĩa vụ là từ dùng để chỉ một người phải làm một công việc, thực hiện một hành vi hoặc không được làm một công việc, một hành vi, vì lợi ích của người khác, hiểu đơn giản hơn thì nghĩa vụ là thực hiện bổn phận của mình
Trách nhiệm (theo nghĩa hẹp) là việc một người phải gánh chịu những hậu quả pháp lý bất lợi khi họ vi phạm pháp luật hoặc khi có thiệt hại xảy ra do những nguyên nhân khác được pháp luật quy định.
Phải phân biệt khái niệm này bởi khi sự kiện bất khả kháng xảy ra, các bên trong hợp đồng được miễn trách nhiệm do không thực hiện được nghĩa vụ vì gặp sự kiện bất khả kháng, chứ không phải được miễn thực hiện nghĩa vụ theo hợp đồng.
Ảnh mang tính chất minh họa. Nguồn ảnh: Freepik.com
Vậy sự kiện bất khả kháng là gì?
Bộ luật Dân sự không có điều khoản riêng biệt về sự kiện bất khả kháng. Tại Điều 156 có một phần quy định về sự kiện bất khả kháng và quy định này cũng được áp dụng cho các trường hợp miễn trách nhiệm khi vi phạm hợp đồng do gặp phải sự kiện bất khả kháng
“Sự kiện bất khả kháng là sự kiện xảy ra một cách khách quan không thể lường trước được và không thể khắc phục được mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép.
Trở ngại khách quan là những trở ngại do hoàn cảnh khách quan tác động làm cho người có quyền, nghĩa vụ dân sự không thể biết về việc quyền, lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm hoặc không thể thực hiện được quyền, nghĩa vụ dân sự của mình.”
Ảnh mang tính chất minh họa. Nguồn ảnh: Freepik.com
Những sự kiện bất khả kháng thường được liệt kê bao gồm (nhưng không giới hạn): chiến tranh, đình công (không phải do lỗi của các bên), bạo loạn, dịch bệnh, thiên tai, lũ lụt, cháy nổ, động đất, sấm sét, sự thay đổi của pháp luật, …
Tiêu chí xác định sự kiện bất khả kháng:
- Sự kiện khách quan nằm ngoài khả năng kiểm soát của bên bị ảnh hưởng;
- Không do lỗi hoặc sự bất cẩn của bên bị ảnh hưởng (ví dụ một công ty bị chập điện, bị cháy nhà kho, có thể đây không phải là sự kiện bất khả kháng, nếu bên kia xác định được lỗi của bên bị ảnh hưởng);
- Không thể tránh được cho dù Bên bị ảnh hưởng đã nỗ lực áp dụng các biện pháp khắc phục.
Văn bản quan trọng nhất – một văn bản của cơ quan có thẩm quyền, có thể là bất kỳ văn bản nào miễn là do người có thẩm quyền ban hành, có thể là văn bản quy phạm pháp luật Bộ luật Dân sự, Luật Thương mại, Công ước Viên về hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế …, có thể là một văn bản cụ thể về tình huống cụ thể, một xác nhận của cơ quan có thẩm quyền về một sự kiện khách quan đã xảy ra.
Tình huống cụ thể covid-19 thì văn bản quan trọng xác định sự kiện bất khả kháng là Quyết định 173/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 01/02/2020 về việc công bố dịch viêm phổi cấp do chủng mới của vi-rút Corona gây ra và Tuyên bố ngày 11/03/2020 của Tổng Giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) về đại dịch toàn cầu.
Thủ tục thực hiện khi sự kiện bất khả kháng xảy ra để được miễn trách nhiệm khi vi phạm hợp đồng
Khi xảy ra sự kiện pháp lý, việc thực hiện đúng thủ tục quan trọng không kém với việc áp dụng đúng nội dung. Và việc xem xét thủ tục sẽ thực hiện trước khi xem xét đến nội dung. Nếu thủ tục này được quy định trong hợp đồng, thì áp dụng thủ tục được quy định trong hợp đồng. Tuy nhiên, đối với những hợp đồng không quy định về sự kiện bất khả kháng, thì thủ tục áp dụng là thủ tục thực hiện các tiêu chí xác định sự kiện bất khả kháng, thủ tục này là:
- Thông báo cho bên kia về sự kiện bất khả kháng xảy ra, chứng minh sự kiện bất khả kháng không do lỗi của bên bị ảnh hưởng;
- Chứng minh mình đã áp dụng đủ các biện pháp mà vẫn không kiểm soát được tình hình, buộc phải vi phạm nghĩa vụ trong hợp đồng. Chứng minh và thu thập các thiệt hại và do đó buộc phải vi phạm nghĩa vụ
- Đề xuất các phương án khắc phục hậu quả, hoãn nợ, hoãn thực hiện nghĩa vụ, (đưa ra thời hạn cụ thể), kéo dài thời gian thực hiện hợp đồng. Nếu bên kia không đồng ý thì viện dẫn quy định của pháp luật (Điều 296 Luật Thương mại quy định thời hạn có thể kéo dài lên đến 8 tháng);
- Cuối cùng, chờ phản hồi của bên kia để cùng nhau vượt qua tình trạng khó khăn
Không ai mong muốn xảy ra những khó khăn trong kinh doanh, nhất là những khó khăn xuất phát từ những lý do, sự kiện không nằm trong sự kiểm soát của mình. Tuy nhiên, để đúng luật và nhận được sự thông cảm của đối tác, cần phải thực hiện đúng trình tự, thủ tục.
