Tình trạng mất cân bằng thông tin giữa người bán và người mua sẽ gây bất lợi và có dẫn đến sự thất bại của thị trường. Việc mất cân bằng thông tin phụ thuộc vào tính minh bạch của thông tin, khả năng tiếp cận thông tin và cơ sở hạ tầng thông tin. Liệu công cụ bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ có thể giải quyết được tình trạng này bằng cách đưa ra các tiêu chuẩn dành cho sản phẩm, đặc biệt là các sản phẩm truyền thống mang dấu ấn đặc biệt của địa phương (tài sản trí tuệ địa phương)?
Kinh tế học đưa ra lý thuyết thông tin bất cân xứng (information asymmetry), theo lý thuyết này các bên tham gia giao dịch trong môi trường kinh doanh, cụ thể là người cung cấp sản phẩm/cung ứng dịch vụ và người tiêu dùng có lượng thông tin không cân xứng nhau. Một bên, người bán có lợi thế về thông tin sản phẩm, còn bên kia, người tiêu dùng thường là không được trực tiếp cận các thông tin này, họ tiếp cận thông tin về sản phẩm dựa vào việc họ tìm kiếm, thử nghiệm, theo kinh nghiệm hoặc dựa trên hàng hóa mà họ đã tin dùng. Nếu tình trạng thông tin bất cân xứng kéo dài, thị trường có thể bị thất bại do người mua không tin tưởng vào lượng thông tin mà bên bán đưa ra, ngược lại do không tiêu thụ được hàng nên người bán không có động lực để đầu tư phát triển sản xuất. Vì vậy, để giảm thiểu tối đa tác hại của tình trạng thông tin bất cân xứng, bên có nhiều thông tin phải có những cách thức truyền đạt đến những bên ít thông tin hơn một cách trung thực và tin cậy. Khi đó các các dấu hiệu với chức năng phân biệt sẽ được sử dụng như một phương tiện phát tín hiệu của người bán nhằm khắc phục tình trạng mất cân bằng thông tin trên thị trường. Các dấu hiệu giúp phân biệt sản phẩm đó là các chỉ dẫn thương mại được bảo hộ bởi Luật sở hữu trí tuệ Việt Nam.
Câu chuyện nước mắm và tình trạng thông tin mất cân xứng
Tình trạng thông tin mất cân xứng đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành hàng nước mắm, một sản phẩm truyền thống của Việt Nam vào tháng 10 năm 2016 khi các nhà sản xuất, Hiệp hội, các chuyên gia liên tục đưa ra nhiều thông tin không nhất quán về sự nguy hại của arsen có trong thực phẩm. Sự nhận thức không đầy đủ về sản phẩm (cụ thể là các thành phần có thể có hại cho sức khỏe của con người) khiến người tiêu dùng hoang mang. Sự truyền đạt thông tin trong trường hợp cụ thể này của các nhà sản xuất lại không hiệu quả nữa do cách thức mà họ sử dụng để phát tín hiệu tới người tiêu dùng trước đó không còn được tin cậy. Mất cân bằng thông tin đã gây bất lợi cho cả người mua và người bán, đẩy thị trường vào thế bị tổn hại về mặt kinh tế và cả danh tiếng sản phẩm đã có từ lâu đời tại Việt Nam.
Nước mắm truyền thống. Ảnh: Internet
Giải quyết sự mất cân bằng thông tin bằng công cụ bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ như cách nào?
Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam cho phép một sản phẩm truyền thống thuộc về một địa phương mang đặc thù của địa phương có thể được bảo hộ dưới dạng Chỉ dẫn địa lý, Nhãn hiệu Chứng nhận hoặc Nhãn hiệu Tập thể. Trong khi Chỉ dẫn địa lý đòi hỏi phải có mối liên quan chặt chẽ với địa phương về khí hậu, địa chất, địa hình, thổ nhưỡng, thì Nhãn hiệu Tập thể và Nhãn hiệu Chứng nhận không đòi hỏi cao như vậy, nó có thể có mối liên quan chặt chẽ đến địa phương hoặc không, miễn là nó đảm bảo được đầy đủ các tiêu chuẩn, chất lượng mà Quy chế sử dụng đã đặt ra cho nó. Theo quy định, các loại tài sản này chỉ được sở hữu bởi cộng đồng và được quản lý bởi một tổ chức đại diện tập thể, đó có thể là cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, các Hiệp hội hoặc Tổ chức chứng nhận.
Là các chỉ dẫn thương mại nên Chỉ dẫn địa lý, Nhãn hiệu Chứng nhận và Nhãn hiệu tập thể là những dấu hiệu có khả năng phân biệt, cung cấp thông tin về nguồn gốc của hàng hóa thông qua các dấu hiệu hay biểu tượng có tính chất quy ước như tên địa lý, biểu trưng đặc thù. Thông qua các dấu hiệu này, người tiêu dùng có thể nhận biết được sản phẩm có nguồn gốc từ một đơn vị cụ thể, vùng địa lý cụ thể, có chất lượng, và cả danh tiếng do chính nguồn gốc nơi sản xuất tạo ra. Với vai trò này Chỉ dẫn địa lý, Nhãn hiệu Chứng nhận và Nhãn hiệu Tập thể mang chức năng phân biệt và chức năng thông tin, điều này cũng đồng nghĩa với việc nó là kênh thông tin giúp người tiêu dùng giảm bớt thời gian và chi phí tìm kiếm, giúp họ lựa chọn sản phẩm một cách dễ dàng.
Ảnh minh họa.Ảnh: TTXVN
Tuy nhiên, để trở thành một kênh thông tin hiệu quả, Chỉ dẫn địa lý, Nhãn hiệu Chứng nhận, Nhãn hiệu Tập thể phải đáp ứng được các điều kiện nhất định. Các điều kiện này được quy định rõ ràng, minh bạch trong Quy chế sử dụng và luôn luôn được giám sát bởi một bộ phận thực thi của cơ quan quản lý. Các thông tin này cũng luôn phải được truyền đạt tới người tiêu dùng, bởi chính sự rõ ràng và minh bạch này là cơ sở cho khách hàng lựa chọn sản phẩm và quyết định trung thành với sản phẩm khi chất lượng sản phẩm đáp ứng yêu cầu và mang tính ổn định.
Tình trạng thông tin bất cân xứng có thể xảy ra trong mọi loại hình ngành nghề kinh doanh. Mỗi loại hình kinh doanh sẽ có những phương thức giải quyết phù hợp để mang lại cân bằng cho thị trường. Đối với việc kinh doanh các sản phẩm nông nghiệp, đặc biệt là sản phẩm truyền thống gắn với địa phương (tài sản trí tuệ địa phương) thì công cụ bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đang là một trong những công cụ hữu hiệu không chỉ mang lại lợi ích cho những nhà sản xuất kinh doanh mang sản phẩm này mà còn mang lại lợi ích cho người tiêu dùng và cho xã hội.
© TamTran (IP Attorney)
